आजको डिजिटल युगमा हामी धेरैजसो प्रश्नहरूको उत्तर इन्टरनेटमार्फत खोज्ने गर्छौं। त्यसै क्रममा हामीले “सर्च इन्जिन” भन्ने शब्द धेरै पटक सुनेका छौं। तर, धेरैलाई अझै पनि सर्च इन्जिनको वास्तविक अर्थ, यसको काम गर्ने तरिका, र यसको महत्त्व स्पष्ट नहुन सक्छ। यस लेखमा हामी सर्च इन्जिन भनेको के हो, कसरी काम गर्छ, र यसको उपयोगिता के-के छन् भन्ने बारेमा विस्तृत जानकारी दिनेछौं।
सर्च इन्जिन भनेको के हो?
सर्च इन्जिन (Search Engine) भनेको इन्टरनेटमा उपलब्ध जानकारी (वेबसाइट, फोटो, भिडियो, न्युज, इत्यादि) खोज्ने र प्रयोगकर्तालाई सो जानकारी देखाउने एक प्रकारको सफ्टवेयर प्रणाली हो।
साधारण भाषामा भन्नुपर्दा, सर्च इन्जिन एक डिजिटल लाइब्रेरीको खोज यन्त्र हो, जसले तपाईंले खोज्न खोजेको जानकारी तपाईंलाई झिकेर देखाउँछ।
लोकप्रिय सर्च इन्जिनहरू
विश्वभर प्रयोगमा आएका केही चर्चित सर्च इन्जिनहरू यस्ता छन्:
- Google (गुगल) – सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने सर्च इन्जिन
- Bing (बिङ) – माइक्रोसफ्टद्वारा विकास गरिएको सर्च इन्जिन
- Yahoo (याहू) – पुरानो र अझै प्रयोगमा रहेको सर्च इन्जिन
- DuckDuckGo – गोपनीयता (privacy) सुरक्षित राख्ने सर्च इन्जिन
- Baidu – चीनमा लोकप्रिय सर्च इन्जिन
नेपालमा भने गुगल नै सबैभन्दा बढी प्रयोग गरिने सर्च इन्जिन हो।
सर्च इन्जिन कसरी काम गर्छ?
सर्च इन्जिनले मुख्यत: तीन चरणमा काम गर्छ:
- Crawling (क्रलिङ)
सर्च इन्जिनले इन्टरनेटमा रहेका सबै वेबसाइटहरूको जानकारी सङ्कलन गर्न “bots” वा “spiders” प्रयोग गर्छ। यसलाई क्रलिङ भनिन्छ।
- Indexing (इन्डेक्सिङ)
क्रलिङबाट सङ्कलित जानकारीलाई सर्च इन्जिनले आफ्नो डेटाबेसमा राख्छ र व्यवस्थापन गर्छ। यो प्रक्रियालाई इन्डेक्सिङ भनिन्छ।
- Ranking and Results (र्याङ्किङ र रिजल्ट)
जब तपाईंले कुनै कुरा सर्च गर्नुहुन्छ, सर्च इन्जिनले आफ्नो डाटाबेसबाट सम्बन्धित सामग्री खोजेर तपाईंलाई देखाउँछ। सबैभन्दा सान्दर्भिक र लोकप्रिय सामग्रीलाई शीर्षमा (Top Results) देखाउने गर्छ।
सर्च इन्जिनको उपयोगिता
सर्च इन्जिनको प्रयोग धेरै क्षेत्रहरूमा हुन्छ:
- शिक्षा: विद्यार्थीले नोट्स, लेख, उत्तर आदि खोज्न
- व्यापार: उत्पादन वा सेवा प्रवर्द्धन गर्न
- यात्रा: गन्तव्य, होटल, टिकट जस्ता जानकारी खोज्न
- स्वास्थ्य: रोगको लक्षण, उपचार, औषधिको जानकारी पाउन
- समाचार: ताजा खबर र अपडेट हेर्न
सर्च इन्जिनको उदाहरण
तपाईं गुगलमा लेख्नुहुन्छ: “सर्वोत्तम नेपाली खाना“
त्यसपछि गुगलले तपाईंलाई त्यस्तो विषयमा लेखिएका ब्लग, वेबसाइट, रेसिपी आदि देखाउँछ।
तपाईं लेख्नुहुन्छ: “Weather in Kathmandu“
त्यसपछि तपाईंलाई काठमाडौंको हालको मौसम विवरण देखाइन्छ।
सर्च इन्जिन Optimization (SEO) भनेको के हो?
जब तपाईंले कुनै कुरा सर्च गर्नुहुन्छ, सर्च इन्जिनले हजारौं नतिजा देखाउँछ तर प्रयोगकर्ताले सामान्यतया पहिलो पृष्ठमै ध्यान दिन्छन्। त्यसैले वेबसाइट मालिकहरू आफ्नो साइटलाई सर्च इन्जिनमै शीर्ष स्थानमा ल्याउन चाहन्छन्। यसै प्रयोजनको लागि Search Engine Optimization (SEO) गरिन्छ। SEO भन्नाले वेबसाइटलाई सर्च इन्जिनमै राम्रो स्थानमा ल्याउने प्रक्रिया हो।
सर्च इन्जिन आजको युगको एउटा अत्यन्तै उपयोगी प्रविधि हो जसले हामीलाई धेरै सजिलो तरिकाले सूचना, ज्ञान, र जानकारीमा पहुँच दिलाउँछ। गुगलजस्ता सर्च इन्जिनहरूको प्रयोग दैनिक जीवनमा अनिवार्य जस्तै भइसकेको छ। त्यसैले यसको सही उपयोग गर्न सिक्नु अहिलेको आवश्यकताको विषय हो।
सर्च इन्जिनसम्बन्धी केही सामान्य प्रश्नोत्तर (FAQs)
प्र. सर्च इन्जिन के हो?
उ. सर्च इन्जिन भनेको इन्टरनेटमा जानकारी खोज्ने प्रणाली हो।
प्र. सबैभन्दा लोकप्रिय सर्च इन्जिन कुन हो?
उ. गुगल (Google)।
प्र. सर्च इन्जिन कसरी काम गर्छ?
उ. क्रलिङ, इन्डेक्सिङ, र र्याङ्किङ प्रक्रियामार्फत।
प्र. सर्च इन्जिनको फाइदा के हो?
उ. छिटो, सजिलो र नि:शुल्क रूपमा जानकारी पाउन सकिन्छ।